Lawaai op het werk

06-06-2024

Uit FNV-onderzoek blijkt dat zo’n 2 miljoen mensen last hebben van lawaai op het werk. Bijna een kwart van alle werknemers geeft aan dat ze hard moeten praten om verstaanbaar te zijn (AD 7 maart 2023; K. Jong en K. Azougagh). Waar hebben we het over als we praten over lawaai op het werk? Een zoektocht op het internet levert verschillende betekenissen op. Enkele voorbeelden: hard en hinderlijk geluid, beroering, gejoel, gegil, sterk geluid, herrie, onaangenaam geluid en ongewenst geluid.

Wanneer is geluid schadelijk op de werkvloer?

Dagelijks werken bijna een miljoen Nederlanders in schadelijke geluidsniveaus. De Arbonorm voor geluid op het werk is 80 decibel (dB), gedurende 8 uur per dag. Boven die norm kan geluid schadelijk zijn voor werknemers. Als je lange tijd werkt in een omgeving met hard geluid kan dat de trilharen in het gehoor beschadigen. Gehoorschade door lawaai treedt op door een opeenstapeling van blootstelling en door een verminderde tijd voor herstel. Dat betekent dat gehoorschade door hard geluid zich langzaam opbouwt terwijl de schade niet direct merkbaar is. Dit kan leiden tot foutieve signalen naar de hersenen waardoor informatie niet meer goed verwerkt wordt. Met als gevolg het missen van bepaalde klanken en letters of een continue ruis. Lawaaislechthorendheid merk je meestal pas na een aantal jaren op.

Zijn er cijfers bekend als het gaat om gehoorklachten door werk?

Elk jaar melden zich ruim 3.000 werknemers bij de bedrijfsarts met gehoorklachten door lawaai (bron: VeiligheidNL). Als door de bedrijfsarts gehoorverlies wordt vastgesteld waarbij de kans bestaat dat dit werkgerelateerd is wordt dit gemeld bij het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten. In 2022 is door 43 bedrijfsartsen 109 keer zo’n melding gedaan. Hiervan was de diagnose 71% lawaaislechthorendheid, 27% oorsuizen en 2 % overige vormen van gehoorverlies. Hoe was dit de jaren ervoor? In 2021 was er een vergelijkbaar aantal meldingen, namelijk 104 door 39 artsen. De diagnose was tevens vergelijkbaar met 80% lawaaislechthorendheid en 17% oorsuizen. 
In 2020 waren er beduidend minder meldingen. Het gaat dan om 65 meldingen door 36 artsen waarvan lawaaislechthorendheid bij 62% als diagnose is gesteld en in 34% van de gevallen oorsuizen (bron: NCvB).

Dus onder de 80dB is niet schadelijk?

Dit kunnen we niet zo stellen. Immers lawaai op het werk bevat naast hard geluid ook een hinderlijke en ongewenste component. 
We worden altijd omgeven door geluid en we vinden dat heel normaal. Tótdat we ons eraan storen. Dan is meestal het punt bereikt dat we zijn afgeleid met als gevolg dat we een activiteit moeten onderbreken. We spreken dan ook wel over hinderlijk geluid.
Onvoldoende aandacht besteden aan hinderlijk geluid kan leiden tot gezondheidsrisico’s en problemen geven op het gebied van de duurzame inzetbaarheid van mensen (bron: TBV 2022, Veen & Koole). Het is één van de taken van de arboprofessional om hier gepast op te reageren en dit risico mee te (laten) nemen in de RI&E. Echter ligt in de bestaande RI&E’s, bij het identificeren van geluidsrisico’s, de focus vooral op preventie van lawaaislechthorendheid en zelden op preventie van de schadelijke effecten van geluidshinder.

De impact van hinderlijk geluid op gezondheid

Hinder en afleiding door geluid is subjectief. Wat voor de één hinderlijk is, kan voor de ander acceptabel zijn. Over het algemeen wordt geluid als hinderlijk ervaren als het niet past bij de activiteit die men wil of moet doen. Een goed voorbeeld is de koffiemachine. Degene die een koffie van versgemalen bonen wil, drukt op de knop en luistert naar het voorspelbare geluid van de machine in afwachting van de geur die snel zal volgen. Degene die in de buurt zit en geconcentreerd aan een taak werkt, zal het geluid ook waarnemen. Afhankelijk van eerder opgedane ervaringen ten tijde van het koffiemalen, kan het een waarneming blijven of mogelijk afleiding en/of irritatie als gevolg hebben. Het gaat bij hinderlijk geluid dus niet primair om gemeten geluidsniveaus, maar over de inhoud van het geluid en de verstorende werking hiervan. We noemen dit geluidsbeleving.
Hinderlijk geluid kan verschillende negatieve effecten hebben op de gezondheid en het welzijn van werknemers. Onderzoek heeft aangetoond dat lawaai een bekende stressfactor is, een bron van ergernis en vermoeidheid en beperkende communicatie (Basner et al., 2014). Op de lange termijn kunnen spanningsklachten en surmenage/burn-out, slaapproblemen, cardiovasculaire- en psychofysiologische effecten en veranderingen in sociaal gedrag ontstaan. 
Deze kennis is nog onvoldoende doorgedrongen in organisaties. Medewerkers zullen het niet of nauwelijks identificeren als een probleem, omdat vaak wordt gedacht dat geluid er gewoon bij hoort. Dit maakt het moeilijker voor mensen om de relatie tussen geluid en hun welzijn te begrijpen. Het vergroten van bewustwording en erkenning van dit probleem is van cruciaal belang om effectieve maatregelen te kunnen nemen.

Arbeidshygiënische strategie (Heart2Hear)

De preventiemedewerker wordt ingeschakeld als er signalen van de werkvloer komen over te veel herrie of lawaai. Dan gaat het meestal over vermoeidheid, stress, ergernissen en chagrijnigheid. Aan de hand van de praktijkrichtlijn NPR 3438:2007 kan menig arboprofessional aan de slag. Een werkplekonderzoek inclusief de spraakverstaanbaarheid en het geluidsniveau worden gemeten. En de uitkomsten worden weergegeven in stroomschema’s, tabellen, grafieken al of niet gecorrigeerd.
Maar dan? Wat weten we en wat gaan we doen aan het probleem? Van alleen getallen is nog nooit een (gedrags)verandering in gang gezet. De mens is immers geen decibelmeter! Om dit te duiden hebben we aanzet gegeven voor een aangepaste arbeidshygiënische strategie over geluid. 
In deze mensgerichte benadering is het van belang om uitgebreid de tijd te nemen voor een werkplekonderzoek. Hierbij gaat het niet alleen om dagdosis geluid meten, maar worden actieve en passieve copingstrategieën van medewerkers in kaart gebracht. Met andere woorden, hoe gaan ze om met geluid? Hoe verhoudt geluid zich tot de beoogde communicatie, hinder, geconcentreerd werken? En de werkprocessen mogen uiteraard niet ontbreken. Tot zover klinkt het nog logisch. Het nieuwe aan deze strategie is om stil te staan hoe geluid, gehoor en gezondheid zich met elkaar verhouden.

Geluid, gehoor en gezondheid

Het aantal Nederlanders met gezondheidsklachten en beperking in functioneren door een negatieve geluidsbeleving/gehoorprobleem zal in de toekomst toenemen. Nederland kent op dit moment 2,6 miljoen mensen met gehoorverlies van > 25 dB. Uit divers klinische studies blijkt dat dit zal stijgen naar 3 miljoen in 2030. De helft van deze populatie heeft al een dusdanig gehoorverlies (matig dan wel ernstig; 35 dB) dat hoorhulpmiddelen noodzakelijk blijken. De andere helft van de populatie heeft nu nog een mild gehoorverlies (25-35 dB) wat deels onderkend wordt door de persoon zelf, partner of een collega. Zeker onder jongeren wordt dit probleem sluipend groter, omdat de negatieve geluidsbeleving/beperking vaak pas na enige tijd merkbaar wordt. Nu al blijkt 25% van de jongeren onder de 25 jaar moeite te hebben om spraak te verstaan in een roerige omgeving. Onder de beroepsbevolking betekent dit een toename van ruim 700.000 mensen naar 800.000 mensen in 2030 mede door de hoge pensioenleeftijd.
De groep die moeite heeft met verstaan waarbij we geen onderscheid maken tussen minder goed horen, heel gevoelig zijn voor bepaalde geluiden, tinnitus of een roerige omgeving, die groep wordt steeds groter. Dat betekent dat er een steeds grotere groep zich meer moet inspannen om te verstaan. We spreken dan ook wel over de mate van luisterinspanning.

Conclusie

De urgentie om hinderlijk geluid op de werkvloer serieus te nemen wordt groter. Het belang is groot voor werkgevers, maar zeker ook voor het werkplezier en de vitaliteit van werknemers. De rol van de arboprofessional is hierbij onontbeerlijk, zeker op het gebied van bewustwording, signalering en preventie. Ik ben een groot voorstander van een integrale aanpak waarbij arbeidshygiënisten nauw samenwerken met preventiemedewerkers, A&O’ers en bedrijfsartsen. Een RI&E met aandacht voor hinderlijk geluid en de effecten daarvan zal leiden tot een gestructureerde plan van aanpak. Hierbij, zo is de verwachting, zal met een PMO de signalen van mogelijke gehoorverlies eerder zichtbaar worden. In dit project kunnen medewerkers tijdens werk een eenvoudige hoorscreening laten doen door een audicien. Dit kan de drempel verlagen om met de leidinggevende in gesprek te gaan. Werkgevers die aandacht besteden aan een prettige en gezonde geluidsomgeving zullen dit terugzien in een positieve medewerker tevredenheidsonderzoek.